Category: Thimo

Ũhoro wa Ibuku Rĩĩrĩ

Ibuku rĩa Thimo nĩ ciugo cia ũũgĩ icookanĩrĩirio, na ciahũthagĩrwo thĩinĩ wa Isiraeli kũruta andũ a Ngai ũhoro wa mũtũũrĩre mwega.

Thimo ciandĩkĩtwo na njĩra ya marebeta o ta ũrĩa Thaburi ciandĩkĩtwo. Thimo ciandĩkĩtwo na mĩhari mĩkuhĩ, na mwandĩkĩre ũcio nĩwateithagia mũndũ kũhota kũnyiita ũrutani ũcio, o na kũũrutithia wĩra mũtũũrĩre-inĩ wa o mũthenya.

Ũrutani mũnene ũrĩa ũrutanĩtwo ibuku-inĩ rĩĩrĩ nĩ atĩ ũũgĩ nĩ kĩheo kiumĩte kũrĩ Ngai na nĩũteithagia mũndũ mũtũũrĩre-inĩ wa o mũthenya, arĩ mũciĩ kana wĩra-inĩ, o na kana rĩrĩa arĩ mũingĩ-inĩ. Ningĩ ibuku rĩa Thimo nĩrĩrutanĩte ũhoro wa gũthingatana na kĩhooto, kwĩnyiihia, o na gũteithia andũ arĩa athĩĩni. Ũũgĩ ũgerekanĩtio na mũtumia ũrĩa ũtaaraga andũ matigane na njĩra cia ũrimũ na maikarage na mũtũũrĩre wa ũũgĩ (8–9).

Mwandĩki

Ibuku rĩrĩ rĩa Thimo rĩtiandĩkirwo nĩ Solomoni arĩ wiki, o na gũtuĩka nĩwe wandĩkire kũndũ kũrĩa kũnene, Thimo 1–29. No Thimo 25–29 ciacookanĩrĩirio nĩ Hezekia o na gũtuĩka o nacio ciarĩ cia Solomoni. Thimo 30 yaandĩkirwo nĩ Aguri mũrũ wa Jakehu, nayo Thimo 31 ĩkĩandĩkwo nĩ Mũthamaki Lemueli.

Ũrĩa Ibuku Rĩĩrĩ Rĩgayanĩtio

· Kũmenyithania ũhoro wa ibuku rĩĩrĩ

1:1-7

· Thimo iria ikoniĩ aciari na ciana

1:8–9:18

· Gĩkundi kĩa mbere kĩa mĩario ya ũũgĩ wa Solomoni

10:1–22:16

· Ikundi igĩrĩ cia mĩario ya andũ arĩa maarĩ na ũũgĩ

22:17–24:34

· Gĩkundi gĩa keerĩ kĩa mĩario ya ũũgĩ wa Solomoni

25:1–29:27

· Ũũgĩ wa Aguri na wa Lemueli

30:1–31:9

· Ngerekano ya mũtumia ũrĩa ngatha

31:10-31

.

Ciugo cia Kwambĩrĩria: Gĩtũmi na Muoroto

1 Ici nĩ thimo cia Solomoni mũrũ wa Daudi, ũrĩa warĩ mũthamaki wa Isiraeli:

2 nĩ thimo cia gũtũma mũndũ agĩe na ũũgĩ, na ataarĩke;

nĩ cia gũtũma ahote gũtaũkĩrwo nĩ ciugo cia ũũgĩ;

3 nĩ cia gũtũma mũndũ ataarĩke ahote kũbarĩrĩra mũtũũrĩre wake,

ekage maũndũ marĩa magĩrĩire, na ma kĩhooto, na marĩa mega;

4 nĩ cia gũtũma ũrĩa ũtarĩ na ũũgĩ agĩe na ũmenyo,

na cia gũtũma mũndũ mwĩthĩ agĩe na ũmenyo na ũgereri:

5 arĩa oogĩ-rĩ, nĩmathikĩrĩrie na mongerere wĩruti wao,

nao arĩa akũũrani maũndũ metĩkĩre gũtongorio.

6 Ningĩ nĩ cia gũtũma mũndũ ataũkĩrwo nĩ thimo na ngerekano,

na ataũkĩrwo nĩ ciugo cia andũ arĩa oogĩ, na ndaĩ ciao.

7 Kĩambĩrĩria kĩa ũmenyo nĩ gwĩtigĩra Jehova,

no arĩa akĩĩgu nĩ mathũire ũũgĩ na ũtaaro.

Mwĩmenyererei Kũheenererio

8 Mũrũ wakwa, thikĩrĩria mataaro ma thoguo,

na ndũgatigane na ũrutani wa maitũguo.

9 Maũndũ macio magaatuĩka ithaga rĩa kũgemia mũtwe waku,

na ta mũgathĩ wa kũgemia ngingo yaku.

10 Mũrũ wakwa, ehia mangĩgakũheenereria-rĩ,

ndũkanetĩkanie nao.

11 Mangĩgakwĩra atĩrĩ, “Ũka ũthiĩ hamwe na ithuĩ;

reke tuoherie mũndũ tũite thakame yake,

reke tũcemaceeme mũndũ o na ũtehĩtie;

12 ningĩ reke tũmamerie marĩ muoyo, o ta ũrĩa mbĩrĩra ĩĩkaga,

na marĩ agima, o ta arĩa maharũrũkaga irima;

13 Na ithuĩ-rĩ, tũkĩgĩe na indo cia goro cia mĩthemba yothe,

na tũiyũrie nyũmba ciitũ na indo cia ndaho;

14 rutithania wĩra na ithuĩ,

tũkorwo na mũhuko ũmwe ithuothe”;

15 mũrũ wakwa, tiga gũtwarana nao,

ndũkagerere njĩra ciao;

16 nĩgũkorwo magũrũ mao mahanyũkaga mathiĩ mehia-inĩ,

nao mahiũhaga magaite thakame.

17 Kaĩ nĩ wĩra wa tũhũ kũiga gĩkerenge

nyoni ciothe igĩkuonaga-ĩ!

18 Andũ aya mohagĩria thakame yao ene;

maceemaga o mĩoyo yao ene!

19 Ũcio nĩguo mũthia wa arĩa othe magĩaga na indo na njĩra ya ungumania;

indo icio iniinaga mĩoyo ya arĩa magĩaga nacio.

Mwĩmenyererei Mũtikarege Ũũgĩ

20 Ũũgĩ nĩ aretana anĩrĩire njĩra-inĩ,

ningĩ agakayũrũrũka arĩ ihaaro-inĩ cia mũingĩ;

21 Aragũthũka na mũgambo mũnene arĩ magomano-inĩ ma njĩra kũu kũrĩ inegene,

o na itoonyero rĩa itũũra inene akoria atĩrĩ:

22 “Inyuĩ mũtarĩ ũũgĩ-rĩ, nĩ nginya rĩ mũgũtũũra mwendete njĩra cianyu itarĩ cia ũũgĩ?

Nĩ nginya rĩ anyũrũrania megũtũũra makenagĩra kĩnyũrũri,

na arĩa akĩĩgu mathũire ũmenyo?

23 Korwo nĩmwetĩkĩrire kũigua ũtaaro wakwa-rĩ,

nĩingĩamũhingũrĩire ngoro yakwa,

ndũme mũmenye meciiria makwa.

24 No tondũ nĩmwaregire kũnjigua rĩrĩa ndetanire,

na gũtirĩ mũndũ werũmbũirie hĩndĩ ĩrĩa ndatambũrũkirie guoko gwakwa,

25 na mũkĩagĩra mataaro makwa mothe bata,

na mũkĩaga gwĩtĩkĩra ikaanania rĩakwa-rĩ,

26 niĩ na niĩ nĩngamũthekerera hĩndĩ yanyu ya mwanangĩko,

na ndĩmũnyũrũrie rĩrĩa mũgaakorererwo nĩ mũtino:

27 ĩĩ hĩndĩ ĩrĩa guoya ũkaamũkorerera ta kĩhuhũkanio,

rĩrĩa mwanangĩko ũkaamũhaata ta rũhuho rwa kĩhuhũkanio,

rĩrĩa mũgaakinyĩrĩrwo nĩ mĩnyamaro na ruo rwa ngoro.

28 “Hĩndĩ ĩyo nĩmakangaĩra, no ndikametĩka;

nĩmakanjetha na kĩyo, no matikanyona.

29 Tondũ nĩmathũũrire ũmenyo,

na matiigana gũthuura gwĩtigĩra Jehova,

30 tondũ matietĩkĩrire mataaro makwa,

na nĩmamenire ikaanania rĩakwa,

31 makaarĩa maciaro ma mĩthiĩre yao,

na mahũũnio nĩ maciaro ma mathugunda mao.

32 Nĩgũkorwo ũgenyũ wa arĩa matarĩ ũũgĩ nĩũkamooraga,

nakuo kwĩgangara kwa arĩa akĩĩgu nĩgũkamaniina;

33 no ũrĩa wothe ũnjiguaga arĩtũũraga na thayũ,

na atũũre ahooreire, atarĩ ũgwati angĩĩtigĩra.”

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/1-c48e722a6f6ea8aea1379f014ea57d5d.mp3?version_id=1622—

Uumithio wa Ũũgĩ Mũtũũrĩre-inĩ

1 Mũrũ wakwa, ũngĩtĩkĩra ciugo ciakwa,

na ũige maathani makwa ta mũthiithũ thĩinĩ waku,

2 nakuo gũtũ gwaku ũgũtegere ũũgĩ,

na werekerie ngoro yaku kũgĩa na ũmenyi,

3 na ũngĩgaakayũrũrũka na ũhooe gũkũũrana maũndũ,

na wĩtane wanĩrĩire ũheo ũtaũku,

4 na ũngĩkawetha ta betha,

na ũũcarie ta kĩgĩĩna kĩhithe-rĩ,

5 hĩndĩ ĩyo nĩũgataũkĩrwo nĩ ũhoro wa gwĩtigĩra Jehova,

na ũgĩe na ũmenyo wa Ngai.

6 Nĩgũkorwo Jehova aheanaga ũũgĩ,

na kanua gake koimaga ũmenyo na ũtaũku.

7 Andũ arĩa arũngĩrĩru amaigĩire ũhootani,

nĩwe ngo ya arĩa matarĩ ũcuuke mĩthiĩre-inĩ yao,

8 nĩgũkorwo nĩarangagĩra njĩra cia arĩa marũmagĩrĩra kĩhooto,

na akagitĩra njĩra ya andũ ake arĩa ehokeku.

9 Hĩndĩ ĩyo nĩũgakũũrana maũndũ marĩa magĩrĩire,

na ma kĩhooto, na marĩa mega: ũgĩkũũrane njĩra o yothe njega.

10 Nĩgũkorwo ũũgĩ nĩũgatoonya ngoro yaku,

naguo ũmenyo ũkenagie muoyo waku.

11 ũgereri nĩũrĩkũgitagĩra,

naguo ũtaũku ũkũrangagĩre.

12 Ũũgĩ nĩũgakũhonokia kuuma njĩra-inĩ cia andũ arĩa aaganu,

ũkũhonokie kuuma kũrĩ andũ arĩa maaragia maũndũ ma waganu,

13 o arĩa matigaga njĩra iria nũngĩrĩru,

magathiĩra njĩra cia nduma,

14 arĩa makenaga magĩĩka ũũru,

na magakenagio nĩ ũũru wa waganu,

15 na no-o arĩa njĩra ciao ciogomete,

na mĩthiĩre yao ĩrĩ ya ungumania.

16 Ũũgĩ nĩũgakũhonokia kuuma harĩ mũtumia ũrĩa mũtharia,

ũkũhonokie harĩ ngʼenyũ ya mũtumia na ciugo ciake cia kũheenereria andũ,

17 ũcio ũtigĩte mũratawe wa ũnini wake,

na agatiganĩria kĩrĩkanĩro kĩrĩa aarĩkanĩire na mũthuuriwe arĩ mbere ya Ngai.

18 Nĩgũkorwo nyũmba yake ĩroragia andũ gĩkuũ-inĩ,

nacio njĩra ciake ikamerekeria kũrĩ maroho ma arĩa akuũ.

19 Gũtirĩ mũndũ ũthiiaga harĩ we agacooka,

kana akegwatĩra njĩra cia muoyo.

20 No rĩrĩ, wee nĩũrĩthiiaga na mĩthiĩre ya andũ arĩa ega,

na ũgeragĩre njĩra cia arĩa athingu.

21 Nĩgũkorwo andũ arĩa arũngĩrĩru nĩo magaatũũra bũrũri-inĩ,

na arĩa matarĩ ũcuuke nĩo magaatigara kuo;

22 no rĩrĩ, andũ arĩa aaganu nĩmakeeherio bũrũri-inĩ,

nao arĩa matarĩ ehokeku nĩmakamunywo maingatwo kuo.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/2-26f6f146d461062521e64a3e7cdf371e.mp3?version_id=1622—

Mauumithio mangĩ ma Ũũgĩ

1 Mũrũ wakwa, ndũkariganĩrwo nĩ ũrutani wakwa,

no ngoro yaku nĩĩrũmagie maathani makwa,

2 nĩgũkorwo nĩmagakuongerera matukũ ũtũũre mĩaka mĩingĩ,

na matũme ũgaacĩre.

3 Ndũkanareke wendani na wĩhokeku ikweherere;

cioherere ngingo yaku,

ũciandĩke kĩhengere-inĩ kĩa ngoro yaku.

4 Weka ũguo nĩũgeetĩkĩrĩka, na ũgĩe na rĩĩtwa rĩega

maitho-inĩ ma Ngai o na ma andũ.

5 Wĩhoke Jehova na ngoro yaku yothe,

na ndũkanehoke ũmenyo waku mwene;

6 mũmenyithagie mĩthiĩre yaku yothe,

na nĩarĩrũngaga njĩra ciaku.

7 Tiga kwĩonaga ũrĩ mũũgĩ maitho-inĩ maku mwene;

wĩtigĩre Jehova na ũtheemage maũndũ marĩa mooru.

8 Ũndũ ũcio nĩũrĩkũrehagĩra ũgima wa mwĩrĩ,

na mahĩndĩ maku makoragwo marĩ na hinya.

9 Tĩĩaga Jehova na ũtonga waku,

ningĩ ũmũtĩĩage na maciaro mothe ma mbere ma irio ciaku cia mĩgũnda;

10 namo makũmbĩ maku nĩmakaiyũrĩrĩra,

nayo mĩtũngi yaku ĩiyũrĩrĩre ndibei ya mũhihano.

11 Mũrũ wakwa, tiga kũnyarara ihũũra rĩa Jehova,

na ndũgathũũre irũithia rĩake,

12 nĩgũkorwo Jehova arũithagia arĩa endete,

o ta ũrĩa ithe wa mũndũ arũithagia mũriũ ũrĩa akenagĩra.

13 Kũrathimwo-rĩ, nĩ mũndũ ũrĩa wonete ũũgĩ,

mũndũ ũcio wĩgĩĩrĩire na ũmenyo,

14 nĩgũkorwo ũũgĩ nĩ wa bata mũno gũkĩra betha,

na ũciaraga uumithio ũkĩrĩte wa thahabu.

15 Ũũgĩ ũrĩ goro gũkĩra ruru iria ndune;

kĩrĩa gĩothe ũngĩĩrirĩria gũtirĩ kĩngĩringithanio naguo.

16 Guoko-inĩ gwake kwa ũrĩo harĩ ũingĩ wa matukũ;

guoko-inĩ gwake kwa ũmotho harĩ na ũtonga na gĩtĩĩo.

17 Mĩthiĩre ya ũũgĩ nĩ mĩthiĩre ya kwendeka,

na njĩra ciaguo ciothe nĩ cia thayũ.

18 Ũũgĩ nĩ mũtĩ wa muoyo kũrĩ arĩa maũhĩmbagĩria;

arĩa megĩagĩra naguo-rĩ, nĩmarĩrathimagwo.

19 Jehova aahandire mĩthingi ya thĩ na ũũgĩ,

na akĩrũmia igũrũ na ũmenyo wake;

20 ũmenyo wake nĩguo wagayanirie kũrĩa kũriku,

namo matu magatatagia ime.

21 Mũrũ wakwa tũũria matua mega na ũkũũrani maũndũ,

ndũkanareke ciehere maitho-inĩ maku;

22 nĩcio igaagũtũũria muoyo, na nĩ ithaga rĩa kũgemagia ngingo yaku.

23 Ningĩ ũrĩthiiaga na njĩra yaku ũrĩ na thayũ,

na kũgũrũ gwaku gũtikahĩngwo;

24 Wakoma-rĩ, ndũgetigĩra;

wakoma-rĩ, ũrĩkomaga toro mwega.

25 Ndũgetigĩre mwanangĩko wa narua,

kana kĩhuhũkanio kĩrĩa gĩkoragĩrĩra andũ arĩa aaganu,

26 nĩgũkorwo Jehova nĩwe ũgaatuĩka mwĩhoko waku,

na amenyagĩrĩre kũgũrũ gwaku gũtikanyiitwo nĩ mũtego.

27 Ndũkanagirĩrĩrie ũndũ mwega ũkinyĩre arĩa maagĩrĩirwo nĩgũkinyĩrĩrwo nĩguo,

rĩrĩa ũrĩ na ũhoti wa kũhingia ũndũ ũcio.

28 Ndũkaneere mũndũ wa itũũra rĩaku atĩrĩ,

“Thiĩ ũgooka rĩngĩ; kĩu ũrenda nĩngakũhe rũciũ,”

o rĩrĩa ũrĩ na kĩndũ kĩu hakuhĩ.

29 Ndũkanaciirĩre gwĩka mũndũ wa itũũra rĩaku ũũru,

ũcio ũtũũraga hakuhĩ nawe akwĩhokete.

30 Ndũkanarũithie mũndũ tũhũ,

rĩrĩa atarĩ ũndũ mũũru agwĩkĩte.

31 Ndũkanacumĩkĩre maũndũ ma mũndũ wa ngũĩ,

kana ũthuure njĩra o na ĩmwe yake,

32 nĩgũkorwo Jehova nĩathũire mũndũ mwaganu,

no nĩagĩĩaga ndundu na andũ arĩa arũngĩrĩru.

33 Nyũmba ya arĩa aaganu ĩtũũraga na kĩrumi kĩa Jehova,

no mũciĩ wa arĩa athingu nĩaũrathimaga.

34 Jehova nĩanyũrũragia andũ arĩa manyũrũranagia na mwĩtĩĩo,

no arĩa menyiihagia nĩamaheaga wega wake.

35 Andũ arĩa oogĩ magayaga gĩtĩĩo,

no andũ arĩa akĩĩgu magayaga njono.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/3-00fb6309ea999c5188071c9054bb5966.mp3?version_id=1622—

Ũũgĩ Ũkĩrĩte Indo Ciothe

1 Atĩrĩrĩ, inyuĩ ariũ akwa, ta thikĩrĩriai ũrũtani wa thoguo;

njiguai nĩguo mwĩgĩĩre na kũmenya maũndũ.

2 Tondũ ngũmũhe ũrutani mwega,

nĩ ũndũ ũcio mũtigatirike ũrutani wakwa.

3 Rĩrĩa ndaarĩ mwana nyũmba-inĩ ya baba,

ndĩ o mũndũ mwĩthĩ, na ndĩ mwana wa mũmwe wa maitũ-rĩ,

4 baba nĩandutire, akĩnjĩĩra atĩrĩ,

“Wĩgwatĩre ciugo ciakwa na ngoro yaku yothe;

rũmia maathani makwa, na nĩũgũtũũra muoyo.

5 Gĩa na ũũgĩ, gĩa na kũmenya maũndũ;

ndũkanariganĩrwo nĩ ciugo ciakwa, kana wahũke kuuma harĩ cio.

6 Ndũkanatirike ũũgĩ, naguo nĩũrĩkũgitagĩra;

7 Ũũgĩ ũkĩrĩte indo ciothe; nĩ ũndũ ũcio wĩgĩĩre na ũũgĩ.

Ĩĩ, kaba kũruta indo ciaku ciothe wĩgĩĩre na kũmenya maũndũ.

8 Tũũgagĩria ũũgĩ mũno, naguo nĩũrĩkwambararagia;

ũhĩmbagĩrie, naguo nĩũrĩgũtĩĩithagia.

9 Nĩũgagwĩkĩra ithaga rĩa ũtugi mũtwe waku,

na ũkũhe thũmbĩ thaka mũno.”

10 Thikĩrĩria, wee mũrũ wakwa, na wĩtĩkĩre ũrĩa ngũkwĩra,

nĩgeetha mĩaka ya muoyo waku ĩingĩhe.

11 Nguonetie njĩra ya ũũgĩ,

na ngagũtongoria njĩra-inĩ iria nũngarũ.

12 Rĩrĩa ũgũthiĩ, makinya maku matikahĩngĩcwo;

rĩrĩa ũkũhanyũka-rĩ, ndũkahĩngwo.

13 Rũmia ũrutani wakwa, na ndũkanareke ũkweherere;

ũgitagĩre wega, nĩgũkorwo nĩguo muoyo waku.

14 Ndũkanagerere njĩra ya andũ arĩa aaganu,

kana ũthiĩre njĩra ya andũ arĩa ooru.

15 Mĩĩtheemage, na ndũkanamĩgerere;

mĩhutatĩre, na wĩthiĩre na njĩra yaku.

16 Nĩgũkorwo andũ arĩa aaganu matingĩkoma nginya meeke ũũru;

mooragwo nĩ toro nginya matũme mũndũ ahĩngwo, agwe.

17 Marĩĩaga irio iria monete na ũmaramari,

na makanyua ndibei matunyanĩte na hinya.

18 Mĩthiĩre ya andũ arĩa athingu ĩhaana ta ũtheri wa gũgĩkĩa,

ũrĩa ũthiiaga ũgĩthererũkaga nginya mũthenya barigici.

19 No mĩthiĩre ya andũ arĩa aaganu ĩhaana ta nduma ndumanu;

o matimenyaga kĩrĩa kĩamahĩnga.

20 Mũrũ wakwa, ta thikĩrĩria ũrĩa ngũkwĩra;

tega gũtũ ũigue ciugo ciakwa.

21 Ndũkanareke ciehere maitho-inĩ maku,

ciigage ngoro-inĩ yaku;

22 nĩgũkorwo nĩcio itũũragia arĩa maciĩgwatĩire muoyo,

na igekĩra mwĩrĩ wao wothe ũgima.

23 Makĩria ya macio mothe, rangagĩra ngoro yaku,

nĩgũkorwo nĩyo gĩthima kĩrĩa gĩtherũkaga muoyo.

24 Eheria rũnano kanua-inĩ gaku;

nacio ndeto cia ũmaramari-rĩ, nĩciikare kũraya na iromo ciaku.

25 Maitho maku nĩmarorage na mbere,

ũcũthagĩrĩrie mbere yaku wega.

26 Aragania njĩra iria magũrũ maku marĩthiiagĩra,

na ũthiiagĩre o njĩra iria ngiindĩrĩku.

27 Ndũkanaahũke na mwena wa ũrĩo kana wa ũmotho;

eheria kũgũrũ gwaku kuuma ũũru-inĩ.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/4-577e046a3cbdb8023e5a1c735a782dd1.mp3?version_id=1622—

Ũtharia Gũkaananio

1 Mũrũ wakwa, thikĩrĩria ũũgĩ ũyũ wakwa,

tega gũtũ wega ũigue ciugo ciakwa cia ũtaũku,

2 nĩguo ũtũũrie ũbaarĩrĩri,

nayo mĩromo yaku ĩtũũrie ũmenyo.

3 Nĩgũkorwo mĩromo ya mũtumia mũtharia itaataga ũũkĩ,

na mĩario yake ĩnyorokete gũkĩra maguta;

4 no marigĩrĩrio nĩmũrũrũ ta maaĩ ma nyongo,

nĩ mũũgĩ ta rũhiũ rwa njora rũrĩa rũũgĩ mbarĩ cierĩ.

5 Magũrũ make maikũrũkaga gĩkuũ-inĩ;

makinya make mathiiaga merekeire o mbĩrĩra.

6 Ndeciiragia ũhoro wa njĩra ya muoyo;

njĩra ciake nĩ njogomu, nowe ndooĩ ũguo.

7 Atĩrĩrĩ, ariũ akwa, ta thikĩrĩriai;

mũtikanatiganĩrie ũrĩa ngũmwĩra.

8 Thiiagĩrai njĩra ĩrĩ kũraya nake,

mũtigakuhĩrĩrie mũrango wa nyũmba yake,

9 nĩguo mũtikaheane hinya wanyu mwega kũrĩ andũ angĩ,

na mĩaka yanyu kũrĩ mũndũ ũtarĩ tha,

10 nĩguo ageni matikehũũnie na ũtonga wanyu,

na kĩrĩa ũnogeire gĩtongie mũciĩ wa mũndũ wa kũngĩ.

11 Marigĩrĩrio-inĩ ma muoyo waku nĩũgacaaya,

hĩndĩ ĩrĩa nyama cia mwĩrĩ waku na mwĩrĩ waku igaakorwo ithirĩte hinya.

12 Ũkoiga atĩrĩ, “Hĩ, kaĩ nĩndathũũrire gũtaarwo-ĩ!

Hĩ, kaĩ ngoro yakwa nĩyamenete kũrũithio-ĩ!

13 Ndingĩathĩkĩire arutani akwa,

kana thikĩrĩrie ataarani akwa.

14 Nĩnginyĩte hũgũrũrũ-inĩ cia mwanangĩko,

ndĩ o gatagatĩ-inĩ ga kĩũngano gĩothe.”

15 Atĩrĩrĩ, nyuuaga maaĩ ma itangi rĩaku we mwene,

maaĩ marĩa mathereraga moimĩte gĩthima-inĩ gĩaku mwene.

16 Nĩ kwagĩrĩire ithima ciaku ciunagĩre maaĩ barabara-inĩ,

kana tũrũũĩ twaku tuunagĩre ihaaro-inĩ cia mũingĩ?

17 Nĩmagĩtũũre marĩ maku wiki,

matigatuĩke maku na mũndũ wa kũngĩ o na rĩ.

18 Gĩthima gĩaku kĩrorathimwo,

nawe ũkenagĩre mũtumia wa ũnini waku.

19 Athakarĩte ta thwariga ya mũgoma,

akaagĩra ta gathiiya ka mũgoma:

kĩiganagwo nĩ nyondo ciake hĩndĩ ciothe,

ũkenagio nĩ wendo wake hĩndĩ ciothe.

20 Mũrũ wakwa, nĩ kĩĩ kĩngĩtũma ũkenio nĩ mũtumia mũtharia?

Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma ũhĩmbĩrie gĩthũri kĩa mũtumia wa mũndũ ũngĩ?

21 Nĩgũkorwo mĩthiĩre ya mũndũ nĩyonagwo nĩ Jehova,

nake nĩatuĩragia njĩra ciake ciothe.

22 Ciĩko njũru cia mũndũ mwaganu nĩcio imũtegaga;

nga cia mehia make nĩcio imuohaga, ikamũrũmia biũ.

23 Mũndũ ũcio nĩagaakua nĩ kwaga ũtaaro,

akoora nĩ ũndũ wa ũrimũ wake mũnene.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/5-0e51c33c702fcc077e974a6e5298512f.mp3?version_id=1622—

Gũkaania Andũ Kũrũmĩrĩra Ũrimũ

1 Mũrũ wakwa, ũngĩkorwo ũigĩte kĩndũ gĩa kũrũgamĩrĩra thiirĩ wa mũndũ wa itũũra rĩaku,

ũkorwo atĩ nĩwe ũtuĩkĩte wa kũmũrĩhĩra thiirĩ harĩ mũndũ ũngĩ-rĩ,

2 ũngĩkorwo ũtegeetwo nĩ ũrĩa uugĩte,

ũkagwatithio nĩ ciugo cia kanua gaku-rĩ,

3 gĩĩke atĩrĩ, mũrũ wakwa, nĩguo wĩteithũre,

kuona atĩ nĩũgwĩte moko-inĩ ma mũndũ wa itũũra rĩaku:

Thiĩ wĩnyiihie wee mwene;

mũthaithe mũno akuohere.

4 Ndũkareke maitho maku mone toro,

kana ũreke imone ciaku icũnge.

5 Wĩteithũre o ta ũrĩa thwariga ĩĩteithũraga kuuma moko-inĩ ma mũguĩmi,

o na kana ta ũrĩa nyoni ĩĩteithũraga kuuma mũtego-inĩ wa mũtegi.

6 Thiĩ harĩ thigiriri, wee kĩgũũta gĩkĩ;

ũcũũranie mĩtugo yayo nĩguo ũũhĩge!

7 Ndĩrĩ mũnene,

kana mũmĩrũgamĩrĩri,

o na kana mũmĩathi,

8 no nĩĩigagĩra mũthiithũ wa irio hĩndĩ ya riũa,

na ĩgacookanĩrĩria irio ciayo hĩndĩ ya magetha.

9 Ũgũkoma hau nginya-rĩ, wee kĩgũũta gĩkĩ?

Ũrĩũkĩra rĩ, ũtige toro waku?

10 Komakoma gatoro kanini, na ũcũngacũnge hanini,

na ũkũnje moko hanini nĩguo ũhurũke;

11 atĩrĩ, ũthĩĩni ũgaagũkorerera ta mũitũ,

ũkorererwo nĩ wagi ũhaana ta mũndũ wĩohete indo cia mbaara.

12 Mũndũ kĩmaramari na mwaganu-rĩ,

ũrĩa ũthiiaga akĩaragia ndeto itarĩ nũngĩrĩru,

13 ũcio uunagĩra andũ riitho,

na akaheenereria andũ na makinya make,

o na akaheneria andũ na ciara ciake-rĩ,

14 ũcio ũthugundaga ũũru arĩ na maheeni ngoro-inĩ yake:

ũcio hĩndĩ ciothe ahuraga maũndũ ma nyamũkano.

15 Nĩ ũndũ ũcio mũtino ũkaamũhubanĩria o rĩmwe aterĩgĩrĩire;

mwanangĩko ũtarĩ kĩhonia nĩũkamũniina biũ.

16 Kũrĩ maũndũ matandatũ mathũirwo nĩ Jehova,

ĩĩ, o na nĩ mũgwanja marĩa onaga marĩ magigi, nĩmo:

17 maitho ma mwĩtĩĩo,

na rũrĩmĩ rũrĩa rũheenanagia,

na moko marĩa maitaga thakame ya andũ matehĩtie,

18 na ngoro ĩrĩa ĩthugundaga maũndũ ma waganu,

na magũrũ marĩa matengʼeraga gũthiĩ gwĩka ũũru,

19 na mũira ũtarĩ wa ma ũrĩa ũthothoraga ndeto cia maheeni,

o na mũndũ ũrĩa ũrehaga nyamũkano gatagatĩ ka andũ a nyina ũmwe.

Gũkaanio ũtharia

20 Mũrũ wakwa, tũũra ũrũmĩtie maathani ma thoguo,

na ndũgatirike ũrutani wa maitũguo.

21 Moherere ngoro-inĩ yaku nginya tene;

makundĩke marigiicĩrie ngingo yaku.

22 Rĩrĩa ũgũthiĩ-rĩ, nĩmarĩgũtongoragia;

wakoma-rĩ, nĩmarĩkũmenyagĩrĩra;

na rĩrĩa warahũka-rĩ, nĩmarĩkwaragĩria.

23 Nĩgũkorwo maathani maya nĩ tawa,

na ũrutani ũyũ nĩ ũtheri,

namo mataaro ma kũrũnga mũndũ-rĩ,

nĩmo njĩra ya muoyo,

24 magakweheragia harĩ mũndũ-wa-nja ũcio mwaganu,

na magakũhonokia kuuma kũrĩ rũrĩmĩ rũnyoroku rwa mũtumia ũcio ngʼenyũ.

25 Ndũkerirĩrie ũthaka wake ngoro-inĩ yaku,

kana ũreke akũguucĩrĩrie na maitho make,

26 nĩgũkorwo mũmaraya atũmaga mũndũ athĩĩne nginya ahooyage kenyũ ka mũgate,

na mũtumia mũtharia aguĩmaga muoyo waku guo mwene.

27 Mũndũ no atahĩre mwaki gĩthũri-inĩ gĩake,

na nguo ciake itihĩe?

28 Mũndũ no agerere igũrũ rĩa makara marĩ na mwaki,

na makinya make matihĩe?

29 Ũguo no taguo mũndũ ũrĩa ũkomaga na mũtumia wa mũndũ ũngĩ atariĩ;

gũtirĩ mũndũ ũngĩmũhutia na ndaherithio.

30 Andũ matimenaga mũici angĩkorwo aiyĩte

nĩguo eniinĩre ngʼaragu rĩrĩa arĩ mũhũũtu.

31 No rĩrĩ, angĩnyiitwo-rĩ, no nginya arĩhe maita mũgwanja,

o na angĩkorwo ekũrĩha na ũtonga wa nyũmba yake wothe.

32 No mũndũ ũrĩa ũtharagia nĩagĩte wĩciirio;

ũrĩa wothe wĩkaga ũguo nĩwe mwene wĩyanangaga.

33 Nguraro na kwĩnyararithia nĩcio igai rĩake,

na cio thoni icio ciake gũtirĩ hĩndĩ igaathario ithire;

34 nĩgũkorwo ũiru nĩguo warahũraga mangʼũrĩ ma mũthuuri,

na ndakaigua tha akĩĩrĩhĩria.

35 Ndagetĩkĩra irĩhi o na rĩrĩkũ;

nĩakaarega ihaki o na rĩrĩ inene atĩa.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/6-e339ffe79c6cdb05f6bad0c0be907b2c.mp3?version_id=1622—

Gũkaanio kũgĩa Ndũgũ na Mũndũ-wa-Nja Mũtharia

1 Mũrũ wakwa, tũũra ũrũmĩtie ciugo ciakwa,

na wĩigĩre maathani makwa thĩinĩ waku.

2 Rũmia maathani makwa,

na nĩũgatũũra muoyo;

gitagĩra morutani makwa o ta kĩũma kĩa riitho rĩaku.

3 Mohagĩrĩre ciara-inĩ ciaku;

ũmaandĩke kĩhengere-inĩ kĩa ngoro yaku.

4 Ĩra ũũgĩ atĩrĩ, “Wee nĩwe mwarĩ wa maitũ,”

naguo ũtaũku ũwĩtage mũndũ wa nyũmba yanyu;

5 nĩcirĩkweheragia harĩ mũndũ-wa-nja ũcio mũtharia,

o na kuuma kũrĩ mũtumia ũcio ũtarĩ mwĩhokeku,

hamwe na ciugo ciake cia kũheenanĩrĩria.

6 Ndĩ ndirica-inĩ ya nyũmba yakwa-rĩ,

nĩndacũthĩrĩirie na nja kamwanya-inĩ,

7 ngĩona kĩmwana gatagatĩ ka arĩa matarĩ oogĩ,

na ngĩkũũrana gatagatĩ ka aanake,

mũndũ mwĩthĩ ũtaarĩ na ũũgĩ wa gũkũũrana maũndũ.

8 Aikũrũkaga na njĩra ĩrĩa yarĩ hakuhĩ na koine ya kwa mũndũ-wa-nja ũcio,

agĩthiĩ na njĩra ĩyo yerekeire na gwake mũciĩ,

9 na kwarĩ na mairia o kahwaĩ-inĩ gũgĩtukatuka,

gũkĩambĩrĩria kũgĩa nduma ya ũtukũ.

10 Na rĩrĩ, hagĩũka mũndũ-wa-nja kũmũtũnga,

wehumbĩte nguo ta mũmaraya, arĩ na wara ngoro-inĩ.

11 (Nĩ mũnegeni na mũngʼathia,

na magũrũ make matikiragĩrĩria mũciĩ;

12 rĩmwe arĩ njĩra-inĩ, na rĩrĩa rĩngĩ arĩ ihaaro-inĩ,

ehithagĩre andũ koine-inĩ ciothe cia njĩra.)

13 Nake akĩnyiita mwanake ũcio, akĩmũmumunya,

na akĩmwĩra atĩrĩ ategũconoka,

14 “Ndĩ na maruta ma ngwatanĩro mũciĩ,

tondũ ũmũthĩ nĩhingirie mĩĩhĩtwa yakwa.

15 Nĩ ũndũ ũcio ndoimagara, ndooka gũgũtũnga;

ngũgũcarĩtie mũno, na rĩu nĩndakuona!

16 Nĩnjarĩte ũrĩrĩ wakwa

na macuka ma gatani ma marangi kuuma Misiri.

17 Ũrĩrĩ ũcio wakwa nĩndĩũitĩrĩirie indo nungi wega ta manemane,

na thubiri, o na mũndarathini.

18 Ũka twĩhũũnie wendo nginya rũciinĩ;

reke twĩkenie na wendo!

19 Mũthuuri wakwa ndarĩ mũciĩ;

nĩathiĩte rũgendo rũraihu.

20 Nĩathiire na mũhuko wake ũiyũrĩte mbeeca,

na akainũka mũciĩ o rĩrĩa mweri ũkaiganana.”

21 Agĩkĩmũheenereria na ciugo, akĩmũhĩtithia;

agĩkĩmuuha na mĩario yake mĩnyoroku.

22 O rĩmwe akĩmũrũmĩrĩra ta ndegwa ĩgĩthiĩ gũthĩnjwo,

kana ta thwariga ĩgĩtoonya kĩana-inĩ kĩa mũtego,

23 nginya akaaya gũtheecwo ini nĩ mĩguĩ,

akahaana ta nyoni ĩguthũkĩte mũtego-inĩ,

ĩtekũmenya o na hanini atĩ ũndũ ũcio no ũmĩrute muoyo.

24 Atĩrĩrĩ, ariũ akwa, ta thikĩrĩriai;

tegai matũ mũigue ũrĩa ngũmwĩra.

25 Mũtikanareke ngoro cianyu ĩrũmĩrĩre mĩthiĩre yake,

kana mũingĩre njĩra-inĩ ciake.

26 Nĩ andũ aingĩ arĩkĩtie kũrũnda;

arĩa oragĩte nĩ kĩrĩndĩ kĩingĩ mũno.

27 Nyũmba yake nĩ njĩra njariĩ ya gũthiĩ mbĩrĩra,

nayo yerekagĩria andũ nyũmba-inĩ cia gĩkuũ.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/7-abaf4cb2ca4f5a56f0c9245d34888ce6.mp3?version_id=1622—

Ũũgĩ Gwĩtana

1 Githĩ ũũgĩ ndareetana?

Githĩ ũtaũku ndaranĩrĩra na mũgambo wake?

2 Njĩra-inĩ kũrĩa gũtũũgĩru, na magomano-inĩ ma njĩra-rĩ,

nĩho ũũgĩ arũgamĩte;

3 ningĩ hakuhĩ na ihingo iria cierekeire itũũra inene,

o hau matoonyero-inĩ-rĩ, nĩho araanĩrĩra akoiga atĩrĩ:

4 “Inyuĩ andũ nĩ inyuĩ ndĩreeta;

ndĩraanĩrĩra na mũgambo wakwa kũrĩ andũ othe a thĩ.

5 Inyuĩ arĩa mũtarĩ na ũũgĩ, gĩai na ũbaarĩrĩri,

inyuĩ arĩa akĩĩgu, gĩai na ũtaũku.

6 Thikĩrĩriai, nĩgũkorwo ndĩ na maũndũ ma bata ngwaria;

ngũtumũra mĩromo yakwa njarie maũndũ marĩa magĩrĩire.

7 Kanua gakwa kaaragia ũhoro wa ma,

nĩgũkorwo mĩromo yakwa nĩĩthũire waganu mũno ta kĩndũ kĩrĩ magigi.

8 Ciugo ciothe cia kanua gakwa nĩ cia ũthingu;

gũtirĩ o na kiugo kĩmwe gĩacio kĩogomu kana gĩa kũhĩtithania.

9 Kũrĩ arĩa makũũranaga maũndũ ciugo ciothe nĩciagĩrĩire;

itirĩ mahĩtia kũrĩ arĩa marĩ na ũmenyo.

10 Thuurai mataaro makwa handũ ha betha,

mũthuure ũmenyo handũ ha thahabu ĩrĩa njega mũno,

11 nĩgũkorwo ũũgĩ nĩ wa goro gũkĩra ruru iria ndune,

na gũtirĩ kĩndũ ũngĩĩrirĩria kĩngĩringithanio naguo.

12 “Niĩ ũũgĩ-rĩ, ndũũranagia na ũbaarĩrĩri;

nĩndĩgwatĩire ũmenyo o na gũthugunda maũndũ mega.

13 Gwĩtigĩra Jehova nĩgũthũũra ũũru;

nĩthũire mwĩtĩĩo na mwĩtũũgĩrio,

na mĩtugo mĩũru na mĩario ya waganu.

14 Kĩrĩra na ũũgĩ wa gũkũũrana maũndũ nĩ ciakwa;

niĩ ndĩ na ũtaũku, na ndĩ na ũhoti.

15 Athamaki mathamakaga nĩ ũndũ wa hinya wakwa

nao aathani magathondeka mawatho ma kĩhooto;

16 anene mathamakaga nĩ ũndũ wa hinya wakwa,

o ũndũ ũmwe na arĩa othe marĩ igweta arĩa maathanaga gũkũ thĩ.

17 Nĩnyendete arĩa manyendete,

nao arĩa manjaragia na kĩyo nĩmanyonaga.

18 Ũtonga na gĩtĩĩo cionekaga harĩ niĩ,

o hamwe na ũtonga wa gũtũũra, na ũgaacĩru.

19 Maciaro makwa nĩ mega gũkĩra thahabu ĩrĩa therie;

uumithio wakwa nĩũkĩrĩte betha ĩrĩa njega.

20 Niĩ thiiaga na njĩra ya ũthingu,

ngathiĩra o njĩra-inĩ cia kĩhooto,

21 ngĩheaga andũ arĩa manyendete ũtonga,

na ngaiyũragia igĩĩna ciao.

22 “Jehova aanyũmbire o kĩambĩrĩria-inĩ kĩa wĩra wake,

mbere ya mawĩra make ma tene;

23 ndaathuurirwo kuuma tene wa tene,

kuuma o kĩambĩrĩria, thĩ ĩtarĩ yagĩa.

24 Rĩrĩa gũtaagĩte maria manene-rĩ, nĩguo ndaciarirwo,

o hĩndĩ ĩrĩa gũtaarĩ matherũkĩro maiyũrĩte maaĩ;

25 ndaciarirwo irĩma itanahaandwo harĩa irĩ,

na tũrĩma tũtanagĩa,

26 we atanoomba thĩ kana ithaka ciayo,

o na kana rũkũngũ o ruothe rwa thĩ.

27 Niĩ ndaarĩ o kuo hĩndĩ ĩrĩa aathondekire igũrũ na akĩrĩiga handũ ha rĩo,

hĩndĩ ĩrĩa eekĩrire rũkiriri rwa kũrĩa kũriku,

28 rĩrĩa aahaandire matu kũu igũrũ,

na akĩrũmia ithima cia kũrĩa kũriku wega,

29 rĩrĩa eekĩrire mũhaka wa iria

nĩguo maaĩ matikanae kwagarara watho wake,

na rĩrĩa aahandire mĩthingi ya thĩ.

30 Hĩndĩ ĩyo ndaarĩ o hakuhĩ nake ndĩ ta mũbundi mũũgĩ.

Ndaaiyũrĩtwo nĩ gĩkeno mũthenya o mũthenya,

na ngakenaga hĩndĩ ciothe ndĩ mbere yake,

31 ngakenagĩra thĩ yake yothe,

na ngakenagio nĩ andũ othe a thĩ.

32 “Atĩrĩrĩ ariũ akwa, ta thikĩrĩriai;

kũrathimwo nĩ arĩa marũmagia njĩra ciakwa.

33 Ta thikĩrĩriai mataaro makwa nĩguo mũhĩge;

mũtikamarege.

34 Kũrathimwo nĩ mũndũ ũrĩa ũnjiguaga,

agacũthagĩrĩria mĩrango-inĩ yakwa o mũthenya,

akanjetagĩrĩra hingĩro-inĩ cia mĩrango yakwa.

35 Nĩgũkorwo ũrĩa wothe ũgĩte na niĩ nĩ muoyo agĩte naguo,

nake akagĩa na agetĩkĩrĩka harĩ Jehova.

36 No ũrĩa wothe ũhĩtanĩtie na niĩ nĩ ũũru eĩkaga;

nao arĩa othe maathũire nĩ gĩkuũ mendete.”

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/8-495f8aac2cba3a116379b0c270669985.mp3?version_id=1622—

Ũũgĩ na Ũkĩĩgu Gwĩtana

1 Ũũgĩ nĩakĩte nyũmba yake;

nĩaicũhĩtie itugĩ ciayo mũgwanja.

2 Nĩahaarĩirie nyama, na akahaarĩria ndibei,

o na akaara metha yake.

3 Nĩatũmĩte ndungata ciake cia airĩtu nja,

na nĩaretana arĩ harĩa hatũũgĩru mũno itũũra-inĩ rĩrĩa inene, akoiga atĩrĩ:

4 “Andũ arĩa othe matarĩ na ũũgĩ nĩmoke gũkũ!”

Ningĩ akeera andũ arĩa maagĩĩte ũtaũku atĩrĩ,

5 Ũkai mũrĩe irio ciakwa,

na mũnyue ndibei ĩrĩa ndĩmũthondekeire.

6 Tiganai na mĩthiĩre yanyu ĩtarĩ ya ũũgĩ, na nĩmũgũtũũra muoyo;

cookai gũthiiaga na njĩra ya ũtaũku.

7 “Ũrĩa wothe ũtaaraga mũnyũrũrania eĩtagĩria irumi;

na ũrĩa wothe ũkaanagia mũndũ mwaganu egĩĩragĩra njono.

8 Ndũkanataare mũnyũrũrania, nĩguo ndagagũthũũre;

kaania mũndũ mũũgĩ, nake nĩegũkwenda.

9 Taara mũndũ mũũgĩ na nĩegũkĩrĩrĩria kũũhĩga;

mũndũ mũthingu mũrute, na nĩekuongerera ũũgĩ wake.

10 “Kĩambĩrĩria kĩa ũũgĩ nĩ gwĩtigĩra Jehova,

na kũmenya Ũrĩa Mũtheru nĩkuo gũtaũkĩrwo.

11 Nĩgũkorwo nĩ ũndũ wakwa matukũ maku nĩmakaingĩha,

na wongererwo mĩaka ya gũtũũra muoyo.

12 Ũngĩkorwo ũrĩ mũũgĩ-rĩ, ũũgĩ waku nĩũgakũguna;

na ũngĩkorwo ũrĩ mũnyũrũrania-rĩ, we nowe ũkaanyariirĩka.”

13 Mũndũ-wa-nja ũrĩa wĩtagwo Mũkĩĩgu nĩ wa inegene;

we ndarĩ mũtugo, na ndarĩ ũmenyo.

14 Aikaraga thĩ mũrango-inĩ wa nyũmba yake,

agaikarĩra gĩtĩ harĩa hatũũgĩru mũno itũũra-inĩ rĩrĩa inene,

15 ageetaga arĩa marehĩtũkĩra,

arĩa marethiĩra na njĩra ciao.

16 Ameeraga atĩrĩ, “Andũ arĩa othe matarĩ na ũũgĩ nĩmoke gũkũ!”

Nao arĩa maagĩĩte ũtaũku akameera atĩrĩ:

17 “Maaĩ ma kũiya marĩ mũrĩo;

o na irio iria irĩĩagĩrwo hitho-inĩ irĩ cama!”

18 No andũ acio matikoragwo makĩmenya atĩ arĩa akuũ marĩ kũu,

na atĩ ageni ake marĩ o kũrĩa kũriku mbĩrĩra-inĩ.

—https://api-cdn.youversionapi.com/audio-bible-youversionapi/327/32k/PRO/9-98b3f01dc2aaf572a739dc5d68bb2ca0.mp3?version_id=1622—